Før

Det er ingen spesielle førebuingar før sjølve undersøkinga.

Under

Du blir innkalt til ultralyd i veke 11-14 etter siste menstruasjon.

Alle som skal ha tidleg ultralyd må levere signert informert samtykke og må også bekrefte at dei har hatt rettleiing om tidleg ultralyd og fosterdiagnostikk.

Undersøkinga blir vanlegvis utført med ultralyd på magen (abdominalt), men nokon gonger er det betre oversikt med ultralyd frå skjeden (vaginalt). Undersøkinga gjer vanlegvis ikkje vondt, men iblant krevst eit visst trykk på magen som ikkje er farleg for fosteret.

• Vaginal ultralyd

Etter

Svar på ultralydundersøkinga får du som regel med ein gong. Dersom tidleg ultralyd er tatt saman med blodprøve kan det ta opptil 2 veker før du får svar.

Ultralydundersøkinga og blodprøva gir ingen diagnose, men ei risikoberekning. Kun morkakeprøve/fostervatnprøve gjev sikker diagnose på kromosomavvik.

Dersom det er funn ved undersøkinga vil vi tilvise deg til Fostermedisinsk senter ved Haukeland Universitetsjukehus for vidare utgreiing.

Før

Det er inga førebuingar før denne undersøkinga, men det er tilrådd at du får tømt blæra før du går inn til undersøkinga.

Du kan gjerne ha med følgjeperson på undersøkinga, men det er ikkje tilrådd å ha med barn.

Under

Fosteret blir undersøkt med ultralyd for å sjå at alt står bra til.

Vi undersøkjer hjerne, hjarte, armar og bein. Om jordmor ser noko som kan tyde på at fosteret vil trengje ekstra oppfølging, blir lege på avdelinga kontakta.

Etter

Du kan forlate avdelinga etter undersøkinga er ferdig.

Før

Dersom du skal til fostervatnprøve eller morkakeprøve (invasiv prøve), er det fint om du tar med deg eit skriftleg prøvesvar på blodtypen din om du har eit notat på dette (for eksempel helsekort frå tidlegare svangerskap eller svar på blodprøva frå dette svangerskapet).

Under

Prøvane og undersøkinga blir utført på fostermedisinsk avdeling av leger og jordmødrer.

Metodar utan inngrep (ikkje-invasive metodar)

Ikkje-invasive metoder har ingen risiko for mor eller foster. Det er viktig å forstå at disse metodane bare gjer eit risikoestimat. Det vil seie at ein negativ test (lav risiko for sjukdom) ikkje gjer garanti for at fosteret er friskt. Ein positiv test (auka risiko for sykdom) krev stadfesting med invasiv diagnostikk.

• Tidleg ultralyd med måling av nakkeoppklaring: Blir utført mellom veke 11 og 14. Alle fostera har då ein liten væskebrem under huda i nakken som kallast for nakketranslusens eller nakkeoppklaring. Har oppklaringa auka, er det auka risiko for kromosomsjukdom hos fosteret, for eksempel Down's syndrom (trisomi 21). Auka hevelse kan ein også sjå ved andre tilstandar som for eksempel hjartefeil, men fosteret kan også vere heilt friskt.

Blodprøvar av mor: NIPT-test (ikkje invasiv prenatal test) er ei blodprøve som kan analysere arvestoffet til fosteret (DNA) for kromosom forandringar, DNS frå fosteret finnast i små mengder i mor sitt blod. Testen blir vanlegvis utført frå svangerskapsveke 10. Alle som skal ha NIPT-test må levere signert samtykke og må også bekrefte at dei har hatt rettleiing om tidleg ultralyd og fosterdiagnostikk. Tidlegare blei blodprøven duotest brukt. Denne er ikkje brukt lenger i Norge.

Metodar med inngrep (invasive metodar)

Kva slags analysar som blir utført på materialet kjem an på årsaka til at du blir tilvist, og ein total risikovurdering.

Morkakeprøve

Utførast etter fullgåtte 11 svangerskapsveker med ultralydrettleia tilgong gjennom mors mage eller skjeda.

Fostervatnsprøve

Utførast etter fullgåtte 15 svangerskapsveker med ultralydrettleia innstikk gjennom mor si mage.

Invasive metodar kan medføre ein viss risiko for mor eller foster (spontanabort, for tidleg vatnavgang eller for tidleg fødsel).

Svangerskapslengde blir vurdert av legen som tar prøven, basert på måling av fosterets størrelse den dagen prøven skal bli tatt.

Etter

Ved invasive metodar vil avdelinga for medisinsk genetikk analysere prøvane. Resultata blir formidla av den som bestemte, saman med deg, at invasiv test skulle nyttast, eller den som utførte testen. Legen som tar prøven informerer deg om korleis resultata blir formidla til deg, din lege eller jordmor.

Før

Før undersøkinga vil du få genetisk rettleiing ved ei avdeling for medisinsk genetikk.

Under

Først gjer vi ei orienterande ultralydundersøking for å finne storleiken på fosteret, og for å finne ut kor det passar best å føre inn nåla. Det blir ikkje gjort ei full ultralydundersøking av fosteret.

Under ultralydrettleiing fører vi ei tynn nål inn i fostervatnshola og syg ut ca. 15 ml fostervatn. Undersøkinga blir utført frå 15 vekers svangerskap og seinare.

Prøvetakinga kan gjere litt vondt, omtrent som ei vanleg blodprøve.

Etter

Vi ber deg vente ca. 15 minutt før du forlet sjukehuset. Den nærmaste veka skal du ta det litt meir med ro enn vanleg. Dersom du har fysisk tungt arbeid, kan det vere behov for sjukemelding nokon dagar.

Cellene må dyrkast i laboratoriet. Kor tid kvar enkelt får det endelege svaret, vil vere avhengig kor fort cellene vil gro. Vanlegvis tar det to til fire veker før svaret føreligg. Eit brev med resultata frå prøva vil bli sendt heim til deg.

Før

Undersøkinga blir utført frå svangeskapsveke 11.

Du vil først få genetisk rettleiing ved en avdeling for medisinsk genetikk. Mange er utgreia for moglegheita for alvorleg sjukdom hos fosteret (til dømes alvorleg arveleg sjukdom) før svangerskapet og vil derfor kjenne til metoden. Om det er ultralydfunn som er grunna til morkakeprøva, er det vanlegvis lege ved fostermedisinsk avdeling som gjer informasjon.

Under

Før morkakeprøve utfører vi ein ultralydundersøking for å finne ut kor stort fosteret er, og kva slags metode som er mest eigna. Kva metode som blir valt, er avhengig av korleis morkaka er plassert. Det blir ikkje gjort full ultralydundersøking av fosteret.

Morkakeprøven kan utførast på to ulike måtar:

Gjennom magen (transabdominalt)

Om ein går gjennom magen fører vi ein nål inn i morkaka under ultralydrettleiing og syg ut vev frå denne.

Gjennom skjeda (transcervicalt)

Om ein går gjennom skjeda, fører vi eit tynt kateter under ultralydrettleiing via skjeda og inn i morkaka der ein syg ut vev.

Prøvetakinga kan gjere litt vondt. Smerta blir opplevd forskjellig vis, for dei fleste er det omtrent som ved ein vanleg blodprøve.

Etter

Du skal vente i 15 minutt før du forlet sjukehuset etter undersøkinga.

Veka etter undersøkinga skal du ta det litt meir med ro enn vanleg. Om du har tungt fysisk arbeid, vil det kunne vere behov for sjukemelding i nokre dagar.

Morkakecellene blir undersøkt i laboratorium for medisinsk genetikk. Tida det tar å få svar på prøvane, kjem an på kva som skal undersøkjast. Vanlegvis tek det minst ei veke. Enkelte spesielle undersøkingar kan ta opptil fleire veker.

Før

Din diabetes bør vere godt regulert før du blir gravid. Det har betydning for utviklinga av svangerskapet, og det vil vere med på å førebygge komplikasjonar. Om du har diabetes og planlegg å bli gravid, bør du snakke med fastlegen din om dette.

Dei fleste kvinner med diabetes er som regel allereie undar behandling med insulin når dei blir gravide, og vil fortsetje med dette under svangerskapet.

Ta kontakt med legen straks du får stadfesta at du er gravid. Det vil då bli lagt ein vidare plan for oppfølging og svangarskapskontroller. Det er viktig at du følger opp kontrollane og planen som blir lagt.

Under

Ditt behov for insulin og mat vil endre seg i løpet av svangerskapet, og ein velregulert diabetes frå starten og gjennom svangerskapet er viktig for din helse, fosterutviklinga og barnets helse. Ein dårleg regulert diabetes kan gi auka risiko for svangerskapskomplikasjonar som for eksempel høgt blodtrykk og stort foster.

Du vil gå jamnleg til kontroll gjennom heile svangerskapet i tråd med for vidare oppfølging. På kontrollar vil ein sjekke blodsukker, urin, blodtrykk og ein kan gjere vekstvurderingar av fosteret. Du må også sjølv måle ditt blodsukker jamnleg heime.

Etter

Barn av mødrer som har diabetes, har auka risiko for å få lågt blodsukker dei første døgna etter fødselen. Blodsukkeret til barnet vil derfor bli kontrollert det første døgnet, eller fram til blodsukkerverdiane er fine.

Dei fleste barn av mødrer med diabetes treng litt ekstra mat inntil moras eigen mjølkeproduksjon er komen i gong. Om blodsukkeret til barnet blir for lågt, vil barnet følgast opp ved nyfødtavdelinga.

Dersom du hadde diabetes før du blei gravid, vil du fortsatt ha sjukdommen og må halde fram med diabetesbehandlinga etter fødsel. I barseltida vil dine blodsukkerverdiar og behov for insulin som oftast gå tilbake til slik det var før graviditeten. Men ammestart krev ofte ekstra energi, noke som gjer at ein vil følgje blodsukkerverdiane dine tett dei første dagane etter at du har fødd.

Før

• Gravide med overvekt eller fedme med BMI under 35 blir følgt opp i primærhelsetenesta. Vi anbefaler tett oppfølging med råd om endringar i kosthald og livsstil.
• Gravide med BMI over 30 blir anbefalt blodprøve (HbA1c) innen svangerskapsuke 16 for å avdekke eventuell uoppdaga diabetes mellitus.
• Gravide med BMI over 25 blir anbefalt glukosebelastning i svangerskapsuke 24-28 for å avdekke svangerskapsdiabetes.
• Ved BMI over 35 blir gravide tilvist til spesialist ved 24 vekers svangerskap, for oppfølging hos spesialist ved 24, 32 og 36 vekers graviditet.
• Oppfølginga frå og med veke 32 bør skje på den poliklinikken der den gravide skal føde. Oppfølgingas omfang vil vere avhengig av om det også er andre tilleggstilstandar som påverkar den gravide og fosteret (svangerskapsforgifting, høgt blodtrykk eller diabetes).

Under

Ved normal svangerskapsutvikling og uten tilleggsdiagnosar blir det anbefalt trivselskontroll i løpet av den første uka etter termin. Vi vurderer og å igangsetje fødselen om du ikkje går spontant i fødsel. Ved tidleg fødsel vil fødselslege og anestesilege orienterast.

For å førebyggje komplikasjonar anbefaler ein nokre ekstra tiltak for å overvake deg og fosteret under fødsel, for eksempel blodprøvar, ekstra fosterovervaking, intravenøse tilgangar og klargjering for tidleg epidural.

Når barnet skal fødast vil fødselshjelparane rettleie deg, særleg i slutten av utdrivingsfasen. Blir det behov for vacum- eller tangforløysing kan det vurderast å gjere dette på ei operasjonsstove. Då kan det raskt utførast keisarsnitt ved behov. Ved svært høg BMI kan det vurderast planlagt keisarsnitt.

Etter

Gravide med fedme har auka risiko for blødning etter fødsel. Fødselshjelparane vil derfor vere ekstra merksame på dette. Etter fødsel er det viktig at du kjem deg raskt i aktivitet.

Støttestrømpar, aktivitet og blodfortynnande sprøytar vil kunne førebyggje blodpropp.

God rettleiing under ammestart kan førebyggje ammeproblem.

Før

Nokre gonger løyser ein blodpropp ute i venene og stoppar i lungen (lungeemboli). Dette kan vere livstrugande om du ikkje får behandling. Symptoma er at du blir tungpusten, rask pust, høg puls og eventuelle smerter. Diagnosen blir stilt ved ein CT undersøking eller ein isotop undersøking av lungene. Undersøkingane er ikkje farleg for barnet.

Under

Både akutt blodpropp i beina og lungene blir behandla med injeksjonar med blodfortynnande medisin. Medisinen gir god og trygg behandling for deg og blir ikkje overført til barnet fordi han ikkje passerer morkaken. Det er ikkje auka risiko for svangerskapskomplikasjonar og du kan vanlegvis føde normalt. Det er ein litt auka risiko for bløding under og etter fødsel. Dette er fødselshjelparane førebudd på og har eventuelle tiltak klare.

Blodfortynnande medisin kan gje avgrensingar for om du kan få eller når du kan få epiduralbedøving under fødsel. Dette er avhengig av når siste dose med blodfortynnande medisin er sett. Vanlegvis kan epidural bli gitt 24 timer etter behandlingsdose og 10-12 timar etter førebyggjande dose.

Etter

Når barnet er fødd gir ein første dose blodfortynnande medisin (lav molekylært heparin) cirka 6 timar etter fødsel. Ved stor bløding kan dette utsetjast noko. Du fortset med blodfortynnande behandling i 6 veker etter fødsel.

Det er svært viktig at du tar blodfortynnande medisinar i desse 6 vekene då risiko for ny blodpropp aukar. Det er heilt trygt å amme mens du tar medisinane.

Før

Lege/jordmor som har ansvar for svangerskapskontrollane, gjer deg informasjon om når og kor du kan få vaksina.

Under

Vaksina blit satt av jordmor. Vaksinering med Rhophylac (anti-D immunglobulin), 2 ml som setjast intramuskulært. Deretter må du vente i 20 minutt før du kan reise heim. Det er svært sjeldan nokon har reaksjonar på slike vaksiner.

Etter

Etter behandlinga skal det ikkje tas kontrollprøvar av din RhD-status resten av svangerskapet, men det vil bli tatt prøve av blod frå navlestrengen til barnet etter fødsel for å sjekke barnets blodtype RhD ein gong til. Når barnet er RhD-positivt, vil du få ein ny vaksine på sjukehuset før du reiser heim.

Før

Vekta til den gravide vil bli målt og vektutviklinga blir fulgt opp. Ultralydundersøking blir utført for å bekrefte svangerskapslengda og velbefinnande hos fosteret. Det vil også bli tatt urin- og blodprøvar blant anna for å kontrollere salt-, elektrolytt- og ernæringsstatus.

Kvinnar med mild og moderat svangerskapskvalme kan ofte behandlast heime med symptomlindrande tiltak. Kvalmestillande medisinar, kostrettleiing, vitamintilskot og ro gjer at dei fleste greier å få i seg nok væske og næring.

Under

Gravide med alvorleg svangerskapskvalme treng oftast innlegging på sjukehus.

Kvinna får kvalmestillande behandling og tilførsel av væske, elektrolyttar og næring, inkludert vitamintilskot.

Den beste måten å få tilført næring og nødvendige vitaminar (om ein ikkje klarer å ete / drikke sjølv) er å få dette tilført ved hjelp av ei sonde – at ein tynn slange blir lagt ned i magesekken. Næringsløysing blir tilført via sonden.

Under sjukehusopphaldet blir allmenntilstanden, vekt, urin- og blodprøvar kontrollert regelmessig. Når allmenntilstanden er betra, kan den gravide utskrivast med avtale om vidare kontroll og korleis behandlinga skal følgast opp heime. Mange blir utskriven frå sjukehuset med sonde og forset med sondeernæring heime.

Etter

Ro, og moglegheit for kvile og søvn er sentralt i behandlinga av tilstanden. Dette kan vere krevjande å få til om det f.eks. er fleire barn i familien. Partnar, familie og vener sin hjelp og støtte er avgjerande for at behandlinga skal gi effekt. Psykologisk støtte og ro er ein viktig del av behandlinga.

Sterke luktar kan provosere fram kvalme. Dei som er rundt den gravide bør derfor unngå å bruke sterk parfyme. Matlaging, mat som luktar, blomer - alt med sterk duft kan framkalle kvalme og brekningar. Derfor bør gravide med hyperemesis ikkje eksponerast for dette, verken på sjukehuset eller heime.

Et små måltider. Det første måltidet bør takast i senga. Det er lurt å ha kjeks og vann på nattbordet, for å spise før du står opp. Unngå å legge deg like etter eit måltid. Det kan hjelpe å ete før du vert svolten. Ein tom magesekk kan forverre kvalmen ved matinntak. Ein tåler drikke som oftast best kald, klar og med kullsyre, gjerne i små porsjonar mellom måltida. Ispinner kan være ein god måte å få i seg væske på. Varme, høg luftfuktigheit, høge lydar og bilkjøring, kan også forverre kvalmen.

Dei fleste går til fastlege/jordmor for vidare kontroll. Nokon vil trenge gjentatt behandling som kan bli gjort poliklinisk (utan innlegging på sjukehus). Dersom dette ikkje er tilstrekkeleg kan det bli nødvendig med ny innlegging.

Pasientforeininga Hyperemesis gravidarum er ei foreining for kvinner med alvorleg svangerskapskvalme. Dei gir råd og hjelp, og mange har sjølv erfaring fra å ha vore sjuk med hyperemesis og kan gi gode råd og støtte.

Les meir på heimesida til Hyperemesis gravidarum

Før

Dersom du blir tilvist til svangerskapspoliklinikken må du ta med ei urinprøve når du skal til undersøkinga.

Lite fosterbevegelsar

Eit resultat av manglande tilvekst og trivsel hos fosteret kan vere at fosteret bevegar seg mindre, og at du kjenner mindre fosterbevegelsar, mindre liv. Ved betydeleg og vedvarande reduksjon i fosterbevegelsar på tross av fokus på å kjenne etter, bør du kontakte fødeavdelinga direkte.

Under

Det er rutine å kontrollere mor sitt blodtrykk og urin ved ein tilvekstkontroll.

Registrering av fosterets hjarterytme

Ved tilvekstkontroll vil det også i nokre tilfelle gjerast ei registrering av fosteret sin hjarterytme (CTG). Dette blir då gjort enten før eller etter at legen gjer ei ultralydundersøking.

Ultralydundersøking

Ultralydundersøkinga inkluderer:

• Målingar av fosteret (hovud, buk og lårbein)
• Mageomkrets og lengda på lårbeinet
• Samanlikning med tidlegare målingar og estimering av fostervekt
• Evaluering av fostervatnmengde
• Vurdering av fosteraktivitet
• Eventuelt gjennomgang av fosterets anatomi

Som regel er måling av blodgjennomstrømminga i blodkara i navlesnora også ein del av undersøkinga. Ultralydundersøkinga blir utført av jordmødrer og legar, og er ikkje smertefullt for mor eller foster.

Etter

Resultata frå ultralydundersøkinga blir saman med informasjon om helsa di, risikofaktorar, resultat frå tidlegare undersøkingar, alderen til fosteret og vekst over tid avgjerande for svangerskapet framover.

Nokre gravide blir følgt opp vidare hos fastlege eller jordmor, nokre blir følgt opp vidare poliklinisk på sjukehuset, og nokre blir innlagt til observasjon og hos enkelte planleggjast fødsel.

Kva som er beste fødselsmetode for foster med tilveksthemming og tidspunktet for når fødselen skal planleggjast, må vurderast individuelt i kvart enkelt svangerskap.

Neste svangerskap

Det er auka risiko for gjentaking av veksthemming hos fosteret i neste svangerskap. Dersom du planlegg å bli gravid fleire gonger bør det neste svangerskapet planleggjast og følgjast opp i samarbeid med spesialisthelsetenesta. Oppfølging i neste svangerskap kan innebere tidleg ultralyd, bruk av medikament (Albyl-E) frå svangerskapsveke 12 i tillegg til regelmessige tilvekstkontrollar seinare i svangerskapet.

Før

I tillegg til kløe i handflater og fotsåler kan symptoma vere trøyttleik, vekttap, smerter i matrøyret, mørk urin og gallestein.

Får du desse symptoma bør du ta kontakt med din jordmor / fastlege for å ta ein blodprøve.

Symptoma kan oppstå før det gir utslag på blodprøvane. Ved vedvarande og typisk kløe, men normale blodverdiar bør det derfor vurderast å gjenta prøvetakinga. Det er ikkje samanheng mellom kløeintensiteten og gallesyrenivåa.

Symptoma kan forvekslast med gallestein og ved tvil bør du bli tilvist til ultralydundersøking av lever og gallevegar. Symptoma kan også forvekslast med svangerskapsforgifting, akutt fettlever i svangerskapet og virusinfeksjon. Ved tvil blir det tatt utvida blodprøvar.

Under

Ved hepatose får du ofte behandling med K-vitamin, Ursofalk og Polaramintablettar for å lindre kløe, hjelpe ved søvnvanskar og redusere gallesyrenivået.

Ved høge nivå av gallesyre kan det vere ein auka risiko for uheldige svangerskapsutfall / komplikasjonar mot slutten av svangerskapet. Svangerskapet blir derfor følgt tett og det vil fortløpande bli vurdert om det er behov for å setje i gang fødselen.

Etter

Gravide med hepatose kan ha K-vitamin mangel som kan medføre auka blødingsfare etter fødsel. Fødselshjelparane vil ha tiltak klare for å førebyggje og behandle slike blødingar.

Gravide som har hatt hepatose har 90% risiko for gjentaking i eit nytt svangerskap.

Etter fødsel slutar du med medisinar. Vidare oppfølging skjer hos fastlege med kontroll av leverfunksjonar ca. 14 dagar etter fødsel. Du skal også vere forsiktig ved bruk av p-pillar som kan utløyse same tilstand.

Før

Vi anbefalar ein normal og sunn livsstil før og under graviditeten med fysisk aktivitet, eit sunt kosthald og normal vekt for å førebyggje komplikasjonar i svangerskapet, også hypertensive svangerskapskomplikasjonar.

Sjølv med ein eller fleire risikofaktorar kan du få eit normalt svangerskap og fødsel.

Under

Blodtrykksenkande medisinar

For å forhindre komplikasjonar (som hjernebløding) får kvinner med alvorleg hypertensive svangerskapskomplikasjonar ulike former for blodtrykkssenkande medisinar. Behandlinga minskar risikoen for komplikasjonar, men behandlar ikkje sjukdommen i seg sjølv.

Hos dei fleste normaliserer blodtrykket seg nokre dagar etter fødsel, men nokon kvinner treng å bruke blodtrykkssenkande medikament ein tid etter fødselen. Nokon få må bruke medikament resten av livet. I sjeldne tilfelle kan svært alvorlege hypertensive svangerskapskomplikasjonar gi varige helseskader.

Ultralyd

Du blir følgt tett på svangerskapspoliklinikken med kontroll av blodtrykk, undersøking av urin, eventuelt blodprøvar og registrering av barnets hjarterytme (CTG). I tillegg utførar vi ultralydundersøkingar for å undersøke fostervekst, måling av blodgjennomstrømming i navlesnor og fostervatnmengde. Kor tett du vil bli følgt opp, kjem an på alvorlegheitsgraden.

Observasjon på fødeavdeling

For å overvake deg og fosteret med alvorlege hypertensive svangerskapskomplikasjonar blir nokre gravide innlagt på fødeavdelinga til observasjon. Det optimale forløysingspunktet er basert på fleire faktorar. Helsa di må vegast opp mot barnets risiko for komplikasjonar, for eksempel for tidleg fødsel.

Igangsetting av fødsel eller keisarsnitt

Vi kan sette fødselen i gang eller utføre keisarsnitt avhengig av mor og barns helse, svangerskapsalder, livmorhalsens modenheit og om du har fødd tidlegare.

Etter

Både kvinner og barn har etter svangerskapsforgifting ein noke auka risiko for å utvikle hjarte- og karsjukdommar seinare i livet. Det føreligg enno ingen klare retningslinjer for korleis kvinner som har hatt svangerskapsforgifting bør bli følgt opp, men Norsk gynekologisk forening har i sin veileder laga eit forslag som du kan diskutere med eigen lege, dersom du har gått gjennom preeklampsi.

Vi anbefalar at du som har hatt svangerskapsforgifting har ein livsstil som kan bidra til å førebyggje hjarte- og karsjukdom. Det er viktig at du:

• er fysisk aktiv
• har eit variert og allsidig kosthald
• begrensar inntak av metta fett, salt og sukker
• unngå røykjing
• opprettheld normal vekt

(Retningslinjar frå Helsedirektoratet)

Kontrollar

Du bør ta opp di historie med svangerskapsforgifting ved rutinesjekk hos fastlege 6 veker etter fødsel. Fastlegen kan leggje opp eit vidare kontrollopplegg tilpassa din generelle helsetilstand og andre risikofaktorar for hjarte- og karsjukdommar. Dette kan for eksempel være kvart tredje år samstundes med screening for livmorhalskreft.

Har du kronisk sjukdom som kan påverke hjarte- og karhelsa anbefalar vi at du blir følgt opp av fastlege / spesialist i neste svangerskap og seinare i livet.

Friske kvinner som har fått svangerskapsforgifting og som fortsatt har høgt blodtrykk ved heimreise frå føde / barsel blir anbefala å følgje eit kontrollopplegg utanfor sjukehuset til dei har fått normalt blodtrykk.

For deg som har hatt alvorleg svangerskapsforgifting kan det vere aktuelt med kontroll på svangerskapspoliklinikken 2-3 månader etter fødsel.

Neste svangerskap

Dersom du har hatt svangerskapsforgifting kan det vere aktuelt med dagleg Albyl-E frå veke 12 i neste svangerskap. Dette får du beskjed om ved heimreise eller ved kontroll etter fødsel. Vi anbefaler tidleg svangerskapskontroll med eventuelt ultralyd i neste svangerskap og kontrollar i samarbeid mellom fastlege eller jordmor og svangerskapspoliklinikken ved sjukehuset der du skal føde.

Før

Terminkontroll (veke 41-kontroll)

Alle gravide får tilbod om terminkontroll på fødeavdelinga der dei skal føde, når dei er circa 4 dagar over termindato fastsett ved ultralyd. Svangerskapet er då ikkje på overtid.

Overtid i svangerskapet er når svangerskapet varer meir enn 42 veker (>294 dagar), eller 11 dagar over termindato fastsett ved ultralyd.

Terminkontrollen kan avtalast til første verkedag som er praktisk gjennomførbar for kvinna og sjukehuset.

Kva skjer under terminkontrollen?

Terminkontrollen er ein utvida svangerskapskontroll. Hugs å ta med deg «Helsekort for gravide» og andre papir du har fått av jordmor / lege til kontrollar. Dette er viktig for at vi skal få ei oversikt over korleis svangerskapet har vore. Dei undersøkingane vi gjer på kontrollen, blir ført på helsekortet.

Ta med deg urinprøve som til ein vanleg svangerskapskontroll. Dei vanlege undersøkingane som blir gjort på ein svangerskapskontroll inngår i undersøkinga. I tillegg gjer vi følgande undersøkingar:

• CTG-registrering der ein registrerer hjartelyd og aktivitet hos barnet ditt. Registreringa tar om lag ein halv time.
• Ultralydundersøking for å vurdere mengda av fostervatn, sjå på fosterbevegelsar og fosterets storleik.
• Vaginalundersøking kan vere aktuelt å gjere.

Dei aller fleste drar heim etter den første terminkontrollen med ny avtale / time til andre terminkontroll - overtidskontroll. For dei fleste vil fødselen starte av seg sjølv før overtidskontrollen.

Overtidskontroll (> 42 veker)

Om du ikkje føder innan svangerskapsveke 42, vil jordmor / lege som følger deg i svangerskapet informere deg om når og kor du skal til overtidsvurdering.

Kva skjer på overtidskontrollen?

På overtidskontrollen blir det gjort ein utvida svangerskapskontroll, der jordmor / lege oftast også vil gjere ei gynekologisk undersøking. Det blir òg gjort ei ultralydundersøking for å kontrollere barnet.

Ut frå dei undersøkingane som blir gjort, ein samtale med deg og ei vurdering av din og barnets tilstand - blir det lagt ein plan for vidare behandling og oppfølging. Om det blir bestemt at fødselen skal settast i gang, vil legen bestemme kva for ein igangsettingsmetode som er best for deg og barnet ditt.

Under

Ulike metodar for å sette i gang fødsel

Det er ulike metodar som kan brukast for å framskunde ein fødsel. Kva metode som blir valt, blir avgjort etter ei individuell vurdering.

Under graviditeten er livmorhalsen fast og fleire centimeter lang. Etter kvart som du nærmar deg fødselen, vil livmorhalsen bli mjukare og kortare, og begynner å opne seg.

Illustrasjonen viser ein umoden livmorhals / mormunn. Mormunnen har ikkje begynt å opne seg og vevet er tjukt, langt og umode, slik det som oftast er før fødselen startar.

Illustrasjonen viser ein moden livmorhals / mormunn der barnets hovud står og pressar mot livmorhalsen som er flata ut og har begynt å opne seg.

For å avgjere korleis vi best kan få sett i gang fødselen, må lege eller jordmor gjere ei gynekologisk undersøking. Dei vil kjenne etter om modningsprosessen har starta.

Først etter undersøkinga kan det vurderast kva for ein metode som er best å bruke for å sette i gang fødselen. Er livmorhalsen umoden, blir første steg i behandlinga oftast å sette i verk tiltak for å fremje modning av livmorhalsen. Om livmorhalsen er moden, vel ein tiltak for å få i gang rier.

Modning av livmorhalsen ved hjelp av kateter (Foley-kateter)

Foley-kateter er ein mjuk gummislange som vanlegvis blir brukt til å tappe urin frå urinblæra (kateterisering).

Kva skjer under behandlinga?

Kateteret blir ført inn i livmora via skjeden og gjennom livmorhalsen.

Når kateteret er på plass, blir ballongen i enden av kateteret fylt med sterilt saltvatn. Ein del av kateteret / gummislangen blir hengande ut av skjeden din. Denne blir festa til låret ditt med tape, og er ikkje til hinder for vanleg aktivitet som bevegelse og toalettbesøk. Det er vanleg at det kjem utflod blanda med litt friskt blod frå skjeden etter at kateteret er sett på plass.

Korleis verkar kateteret?

Ballongen har to funksjonar; å halde kateteret på plass og modne livmorhalsen for fødsel. Irritasjon og trykk frå ballongen mot livmorhalsen fører til at hormonet prostaglandin blir frigjort. Prostaglandin er med på å modne livmorhalsen.

Kor lenge varer behandlinga?

Du kan reise heim etter at kateret er sett på plass. Om det er tilstandar hos deg eller barnet som treng ekstra overvaking, vil innlegging på sjukehus bli vurdert.

Det er vanlig at ballongen blir liggande i ca. ett døgn. Legen vil vurdere hvor lenge ballongen bør ligge inne hos deg, og vil informere deg om dette. Kort tid etter at kateteret er sett inn, kan du oppleve å få ein del samantrekningar i livmora. Desse samantrekningane varierer i intensitet og styrke, og kan vere smertefulle. Dei kan vare i fleire timar. Hos nokon vil desse utløyse fødselsrier og fødsel.

Før du drar frå sjukehuset vil du få informasjon om korleis du skal forhalde deg om kateteret fell ut heime, og når og kor du skal kome tilbake for vidare behandling. Oppstår det endringar hos deg eller barnet etter du har reist frå sjukehuset, må du ta kontakt med avdelinga.

Modning av livmorhalsen ved bruk av hormon

Målet med denne behandlinga er å modne livmorhalsen og stimulere til samantrekningar og rieaktivitet. Hormonet prostaglandin blir framstilt syntetisk, og blir brukt for å oppnå denne effekten. Prostaglandin kan blir gitt i form av ei stikkpille/ein kapsel som blir lagt inn i skjeden eller det kan bli gitt som ein tablett som du svelger.

Kva skjer under behandlinga?

Ved denne behandlinga er du innlagt på sjukehus. Før behandlinga startar vil lege / jordmor gjere ei vaginal undersøking for å vurdere livmorhalsens lengde, posisjon, kor mjuk han er og om han har begynt å opne seg, og kor i bekkenet barnet er (kalla Bishops score).

Det vil bli tatt ei CTG-registrering av barnet både før og under behandlinga. CTG (carditokografi) er ei elektronisk overvaking av barnets hjarteslag og aktivitet, i tillegg til mors rieaktivitet. Det blir alltid tatt ny CTG-registrering før kvar nye dose med prostaglandin blir gitt. Legen vil også vurdere om ultralydundersøking av barnet skal gjerast før behandlinga startar.

Ved stikkpille/kapsel som blir lagt inn i skjeden, blir du anbefalt å tømme blæra. Når stikkpilla/kapselen er sett på plass, må du ligge i senga ei stund for å unngå at den fell ut.

Kor lenge varer behandlinga?

Kvar 4.-6. time blir effekten av behandlinga vurdert, altså ein vurderer om det har hatt nokon effekt på livmorhalsen. Om du får rier /samantrekningar, vil styrke og hyppigheita på riene vurderast fortløpande.

Det blir gitt ny dose med prostaglandin kvar 4.-6 time inntil modning av livmorhalsen er oppnådd, eller du får rier. Kor mange doser som må til for å oppnå modning av livmorhalsen, varierer frå kvinne til kvinne. Jordmor / lege vil fortløpande vurdere effekt av behandlinga og tilstanden til deg og barnet, og ut frå dette planlegge vidare behandling, oppfølging - og sette i verk tiltak.

Nokon kvinner får hyppige, plagsame kynnarar / samantrekningar av livmora i forbindelse med denne behandlinga, utan at fødselsriene kjem i gang. Om ikkje desse samantrekningane fører til opning av livmorhalsen, så har samantrekningane likevel ein viktig funksjon for modninga av livmorhalsen.

Drypp for å stimulere til rier / rieaktivitet

Når livmorhalsen er moden og klar for å begynne å opne seg, blir ofte oxyticindrypp valt som metode for å sette i gang fødselen.

Kroppen blir då tilført hormonet Oxytocin. Det er hormonet Oxytocin som får livmora til å trekke seg saman, og utløyse rier. Riene får livmorhalsen til å trekke seg til side og lagar opning så barnet kan passere gjennom fødselskanalen.

Kva skjer under behandlinga?

Jordmor legg inn ein venflon i ei av blodårene oppå handa di. Venflon er ein tynn plastslange som blir liggande inne i blodåra, og medisinen blir gitt via denne. Slangen blir festa godt med plaster, og du kan bruke handa som vanleg under fødselen.

Via venflonen får du tilført det riestimulerande hormonet Oxytocin. Mengda Oxytocin som blir tilført, blir justert og vurdert fortløpande. Ein startar alltid med låg dose og trappar gradvis opp, inntil du får rier som fører til at livmorhalsen opnar seg og får fødselen i gang.

Stikke hol på fosterhinnene - ta fostervatnet

Når fødselen blir sett i gang med oxytocindrypp, blir det ofte kombinert med å "ta vatnet". Det vil seie at jordmor / lege ved hjelp av ein liten plastkrok lagar eit hol i fosterhinnene for å få fostervatnet til å renne ut. Dette blir kalla ein amniotomi. Dette vil også stimulere til rier og kan fremje fødselsprosessen.

Dei aller fleste må ha drypp tilkopla heilt til barnet er fødd. Men det hender også at dryppet kan reduserast og eventuelt fjernast fordi kroppen sjølv tar over produksjonen av Oxytocin. Kroppens eigen rieaktivitet er då komen i gang og overtar for dryppet.

Når fødselen blir sett i gang ved drypp, blir barnets hjarteslag og din rieaktivitet nøye overvaka. Du blir derfor kopla til eit CTG-apparat som registrerer hjarteslag, bevegelse og aktivitet hos barnet. CTG (carditokografi) er ei elektronisk overvaking av barnets hjarteslag og aktivitet, og mors rieaktivitet.

I nokre tilfelle kjem ikkje riene i gang sjølv om du får drypp. Du kan få kynnarar og rier som ikkje får mormunnen til å opne seg eller ikkje får fødselsprosessen til å gå framover. Då kan det bli aktuelt å ta ein pause eller å avslutte behandlinga. Nokon kvinner får eigne rier etter at vi har stengt av dryppet, men om det ikkje skjer, vil det bli vurdert nytt drypp etter ein pause.

Etter

Det kan ta frå nokon timar til fleire dagar frå igangsettinga (induksjonen) startar og til fødselen er i gang og du føder. Det er ikkje mogleg å føreseie kor lang tid det vil ta, før behandlinga har starta og vi ser korleis kroppen din responderer på behandlinga.

Når riene har starta og fødselsprosessen er i gang, vil fødselen som oftast gå som normalt.

Om fødselen ikkje startar

Dersom behandlinga ikkje fører til at fødselen startar, vil legen saman med deg legge ein plan for vidare oppfølging og behandling. Det kan bli aktuelt å avslutte behandlinga og ta ein pause, før ein igjen set i verk igangsettande tiltak. Erfaringa viser at ein slik pause er gunstig, og at fødselen då kjem i gang når behandlinga blir starta igjen.

Om igangsetting av fødselen ikkje fører fram til ein vaginal fødsel eller din og/eller barnets tilstand krev rask forløysing, vil ein vurdere forløysing med keisarsnitt.