HELSENORGE
Velg språk
Ortopedisk avdeling

Brot i rygg (torakalkolumna)

Traumatiske ryggbrot oppstår vanlegvis som følge av fall frå høgder, trafikkulykker eller i samband med annan aktivitet der høgenergi er involvert (stå på ski, trefelling, klemskade eller lignande). Menn er oftare utsett for ryggbrot enn kvinner, og dei fleste som blir utsett for desse skadane er enten i 20-åra eller i 50-åra. I Noreg er det om lag 15 personar per 10.000 som får ryggbrot per år, og cirka halvparten av desse blir operert.

Helse Førde behandlar skader som ikkje skal opererast. Med skader i denne delen av ryggen, dersom du er pasient i Helse Førde, blir du operert ved Haukeland Universitetssjukehus.

Innleiing

Dei fleste traumatiske ryggbrot er lokalisert i overgangen mellom brystdelen av ryggen og korsryggen (TH12 til L2). Mange eldre kan få ryggbrot etter mindre påkjenningar eller fall, og for denne pasientgruppa er beinskjørheit (osteoporose) ofte ein bakanforliggande årsak. Brot som er forårsaka av beinskjørheit blir behandla på ein annan måte enn ryggbrot som er forårsaka av traume. Den viktigaste behandlinga for brot forårsaka av beinskjørheit er adekvat osteoporose behandling for å minske risikoen for nye brot.

 

Utgreiing

Etter eit traumatisk ryggbrot, kjem du til akuttmottak på legevakt eller sjukehus. Om det er mistanke om ryggbrot, skal du vere sengeliggande og ikkje sitte eller gå før omfanget av ryggbrotet er avklart.

Du blir undersøkt av lege. Det blir tatt blodprøvar, røntgen og CT-bilder. I nokon tilfelle vil det vere nødvendig å ta MR-bilder som ledd i vurderinga.

Les meir om MR undersøking

MR undersøking

Ved MR-undersøking ligg du i eit magnetfelt, mens MR-maskina lager bilete ved hjelp av radiobølger. MR-undersøking inneber ingen form for røntgenstråling.

MR-undersøking gir spesielt god framstilling av forandringar i muskulatur, bindevev og sentralnervesystemet. I tillegg kan MR framstille sjukdomsforandringar i skjelettet, hjartet, bryst, blodårer, urinvegar og bukorgan, inklusiv tarmsystemet.

  1. Før

    På grunn av det sterke magnetfeltet må sjukehuset eller tilvisande lege på førehand vite om du:

    • har pacemaker
    • har høyreapparat
    • har klips på blodkar i hovudet
    • har metallsplint i øye
    • er gravid
    • har anna innoperert metall i kroppen og elektronikk
    Sjekkliste: Dette må bli fjerna før undersøkinga:
    • Klokker, bank- og kredittkort. Desse kan bli øydelagt av magnetfeltet.
    • Metallgjenstandar som briller, kulepennar, nøklar, hårnåler og smykke. Desse kan bli trekt inn mot apparatet i stor fart.
    • Høyreapparat. Det kan bli påverka av magnetfeltet.
    • Tannprotesar. Dei kan forstyrre i bileta og lause tannprotesar må bli tatt ut om du skal undersøke hovudet/halsområdet.
    • Augesminke. Den kan innehalde små delar av metall som kan forstyrre bileta.
    Dersom du bruker medisinar kan du ta dei på vanleg måte.
    MR-undersøking og bruk av kontrastmiddel
    I nokre tilfelle må vi sette kontrastvæske i ei blodåre. Da blir eit tynt plastrør (venekanyle) lagt inn i di blodåre. Dersom det er aktuelt å gi deg kontrastvæske i forbindelse med undersøkinga vil det i nokre tilfelle vere behov for å avklare nyrefunksjon ved hjelp av ein blodprøve. Er dette tilfelle for deg vil det stå i innkallingsbrevet ditt. MR-kontrast gir sjeldan biverknadar i form av allergiliknande reaksjonar.
    Har du klaustrofobi?
    Sjølv med litt klaustrofobi klarer dei aller fleste å gjennomføre undersøkinga. Du bør ta kontakt med avdelinga dersom du trur dette kan bli eit problem for deg. Vi har ulike måtar vi kan hjelpe deg på. Dersom du har vondt for å liggje og/eller trenger hjelp til å slappe av, må du be fastlegen om smertestillande/avslappande medikament i forkant av undersøkinga.
    Amming
    Overgang av kontrastmiddel til morsmjølk er minimal, og du kan ta MR sjølv om du ammer.

  2. Under

    Under undersøkinga ligg du på eit bord som blir ført inn i ei rørforma maskin som er open i begge endar. Avhengig av kva område på kroppen som skal undersøkast ligg du med hovudet eller beina først.

    Mens fotograferinga skjer høyrer du ein rekke bankelyder i maskinen. Du får øyreproppar eller øyreklokker som dempar bankelyden. Det er viktig å ligge stille mens denne bankinga pågår.

    Føler du behov for å ha med pårørande, kan dei sitte inne med deg mens undersøkinga går føre seg.

    Skal du undersøke bekkenorgana, kan det vere nødvendig å sette ei sprøyte med eit stoff som får tarmen til å slutte å røre seg ei lita stund. Tarmrørsler kan elles gi forstyrringar i bileta.

    Undersøkingstida varierer frå 15 minutt til 1 1/2 time, avhengig av kva område som skal undersøkast og kor mange bilete ein skal ta.

    Gjer det vondt?

    Undersøkinga gjer ikkje vondt i seg sjølv, men det kan vere vanskeleg å ligge stille. Det er derfor viktig å finne ei stilling som er komfortabel. Dersom du har vondt for å ligge og/eller treng hjelp til å slappe av, må du be fastlegen om smertestillande/avslappande medikament i forkant av undersøkinga.

    Man kan oppleve å bli varm under undersøkinga. Dette er ikkje vondt eller farleg. Denne følelsen gir seg når undersøkinga er over.

    Ved ein del undersøkingar er det nødvendig å gi kontrastvæske i ei blodåre i armen for at organ eller blodårer skal kome godt fram på bileta. Forutan eit stikk i armen, gir dette vanlegvis ikkje noko ubehag.

  3. Etter

    Er du innlagt på sjukehuset kjem du tilbake til avdelinga. Dersom du har fått kontrastvæske, må du vente til det har gått 30 minutt. Ellers kan du reise hjem når du er ferdig. Har du brukt avslappande medikament bør du ikkje køyre bil sjølve.

    Resultatet av undersøkinga
    Bileta blir granska av ein radiolog (overlege) som lager ein skriftleg rapport av kva bileta viser. Rapporten blir sendt til legen som tilviste deg. Bileta og rapporten blir lagra i datasystemet vårt.

Ver merksam

MR-undersøking og bruk av kontrastmiddel

For pasientar med sterkt redusert nyrefunksjon kan det oppstå alvorlege biverknader etter bruk av MR- kontrastmiddel.Det blir tatt særlege omsyn til denne pasientgruppa. MR-kontrastmiddel kan ein gi der det er nødvendig å påvise sjukdomtilstandar, etter nøye medisinsk vurdering.

Dersom det er aktuelt å gi deg kontrast i forbindelse med undersøkinga vil det i nokre tilfelle vere behov for å avklare nyrefunksjon ved hjelp av ein blodprøve. Er dette tilfelle for deg vil det stå i innkallingsbrevet ditt.

Gå til MR undersøking

Behandling

Ikkje alle ryggbrot krev operasjon eller anna behandling. Behandlinga av brotet kan variere avhengig av skademåte, skadeomfang, kva røntgenbilda viser (stabilt / ustabilt brot), lokalisasjon av brotet og symptom (smerter, nerveskade etc.).

Det er i hovudsak 3 måtar å behandle ryggbrot på:

  1. Smertelindring og mobilisering
  2. Konservativ behandling med korsett som avstivar og avlastat brotet, og dermed smertelindrar og mogleggjer mobilisering for tilheling
  3. Operativ behandling med avstiving med skruar og stag

Smertelindring og mobilisering

Som pasient vil du få instruksjonar frå fysioterapeuten om korleis du kan bevege deg på måtar som gir minst press på brotet, og dermed mindre smerter. Tidleg mobilisering gjer at du raskare vil få mindre smerter og komme i gang med daglegdagse aktivitetar.

Korsettbehandling

Eit ortopedisk korsett gir støtte til ryggen og minsker smertene mens brotet gror. Ein bruker vanlegvis eit 3-punktskorsett i behandling av ryggbrot. Under innlegging tar ein fysioterapeut mål, bestiller og tilpassar korsettet.

Ein skal ta av og på korsettet liggande i sengen, og bruke det når ein ikkje ligg. Korsettet tillèt alminneleg aktivitet, men det er viktig med høveleg balanse mellom aktivitet og kvile.

Korsettbehandling varer vanlegvis i 10 veker. Dei første 6 vekene skal ein bruke korsettet heile tida utanom når ein ligg i senga. Frå 6-10 veker skal korsettet gradvis brukast mindre, samstundes som ein skal trene etter instruksjonar frå fysioterapeut for å auke styrke og stabilitet i ryggen. Etter 10 veker kan ein starte med vanleg aktivitet utan restriksjonar.

Ved utskriving frå sjukehus får du med tilvising til fysioterapeut, med oppstart 6 veker etter skaden. Vanlegvis er det behov for smertestillande i 2-4 veker. Det er kontroll med røntgen etter 6 veker, 10 veker og 1 år etter skaden. Ved mykje plagar vil det vere behov for tettare oppfølging.

Ved korsettbehandling kan du dusje med korsett (3-punktskorsett) dei første 6 vekene. Det er lurt å dusje om kvelden og la korsettet tørke mens du søv.

 

 

3-punktskorsett


 

Operasjon

Nokon gonger er brotet av ein slik karakter at det må opererast grunna mangel på stabilitet, feilstilling og eventuell nerveskade. Ved operasjon skrur man inn skruar i ryggvirvelen over og under brotet, og festar metallstag mellom for å avstive brotet.

 

Dersom det blir avgjort at brotet bør opererast, vil du i nokon tilfelle komme raskt til operasjon. I andre tilfelle hastar det ikkje like mykje, og du kan måtte vente på operasjon enten til neste dag eller i fleire dagar.

Førebuingar ved operasjon

Like før, under og etter operasjonen får du førebyggjande antibiotika intravenøst (rett i blodet) for å motverke komplikasjon med infeksjon som kan oppstå når ein lagar eit snitt i huda og set metallimplantat i knoklane.

På grunn av at du blir sengeliggande i forbindelse med operasjonen, får du blodfortynnande medikament via sprøyter i magen for å hindre blodpropp, både før og etter operasjonen.

Faste

Før operasjonen må du faste. Det inneber at du ikkje kan ete, drikke, tygge tyggegummi/drops, snuse eller røyke. Magesekken må vere tom for at ikkje mat eller væske skal komme over i lungene under narkosen. Det er viktig at du følgjer instruksjonane om korleis du skal kome godt førebudd til sjukehuset. Dersom du ikkje følger reglar om faste og røyking, kan du risikere at vi må utsetje operasjonen.

Barn (opptil 18 år): Med mindre anna er avtalt gjeld følgande: Barnet kan drikke klare væsker (vatn, saft, juice utan fruktkjøt) inntil 1 time før operasjon. Barnet kan få morsmjølk/-erstatning inntil 4 timar før operasjon. For mjølk og fast føde gjeld same reglar som for vaksne (6 timar)

Vaksne: Du skal ikkje ete fast føde eller drikke mjølk i 6 timar før operasjonen. Du kan gjerne drikke klare væsker (vatn, saft, juice utan fruktkjøt, brus, te, kaffi utan mjølk/fløyte) inntil 2 timar før planlagt operasjon. Unngå røyk, snus, tyggegummi og sukkertøy i 2 timar før operasjonen. Inntil 1 time før operasjonen kan du svelge medisinar med eit glas vatn (maks 150 ml).

Ved spesielle inngrep kan det vere andre rutinar som gjeld. Dette blir du orientert om på sjukehuset før operasjonen.


 

Etter operasjon

Når operasjonen er ferdig blir du liggande ein stund på oppvakningsavdelinga medan bedøvelsen går ut. Deretter blir du flytta over til sengepost.

Som ved andre behandlingar, er det viktig at ein kjem seg raskt på beina etter ein operasjon. Fysioterapeutar vil instruere deg og hjelpe deg i gong, men eigeninnsats og motivasjon er viktig. Dette minskar faren for komplikasjonar som infeksjonar og blodpropp, og rask mobilisering er viktig for det opererte brotet. Du vil bli behandla med smertestillande medikament slik at dette skal la seg gjere.

Etterbehandling etter opererte ryggbrot

Kort tid etter operasjonen vil vi starte opptrening saman med fysioterapeut. Det er vanleg med smerter i starten, og dei fleste treng smertestillande til å begynne med. Dei første 6 vekene skal du ha eigenstyrt aktivitet på nivå med lett husarbeid. Unngå å bøye overkroppen. Vanlegvis treng du smertestillande i 2-4 veker.

Oppfølging

Ved utskriving får du tilvising til fysioterapeut, med oppstart 6 veker etter skaden. Det er kontrollar med røntgen etter 6-12 veker og 6 månader etter skaden. Ved mykje plagar vil det vere behov for meir og tettare oppfølging. Du kan dusje når såret er tørt.

Følgetilstandar ved ryggbrot

Det er ikkje uvanleg at ein får problem med å late vatnet (urinretensjon), dette pleier å komme seg etter nokre dagar. Nesten alle pasientar opplever forstopping grunna skaden, sengeleie og bruk av smertestillande. Derfor vil du dei første dagane få medisinar som hjelper å halde magen i gong, og du bør ete lett kost som supper og yoghurt.

Dei fleste pasientane blir om lag så friske som før skaden, men med moderate lokale plager bak i ryggen (stivheits- og trøyttleiksfølelse, ømheit og smerter). Det er ikkje sjeldan at ein får endra følelse rundt operasjonsarret på ryggen.

Dersom ryggbrotet gir nerveskade kan du oppleve mykje smerter og eit vedvarande funksjonstap.

Hos noen pasientar kan det vere aktuelt å fjerne implantata i ryggen. Det blir vurdert individuelt utifrå fleire faktorar (lokalisasjon av brotet, antall ryggbrot, eventuell løysing av implantatane, lokale plagar, alder på pasienten ect.

Komplikasjonsrisiko

Ved ryggbrot er det alltid ein viss fare for komplikasjonar:

  • Nervesmerte i låret (meralgia parestetika) på grunn av korsett ved konservativ behandling
  • Nerve-/karskade frå feilplasserte skruar ved gjennomgått operasjon
  • Tidleg sårinfeksjon etter operasjon
  • Lavgradig implantatinfeksjon
  • Nokon pasientar kan få blodpropp, uavhengig om du blir operert eller ikkje. Alle pasientar får blodfortynnande medisin for å redusere risikoen for dette.

Sjukmelding og arbeidsaktivitet

Vanlegvis er du innlagt på sjukehus i 4-7 dagar. Lengda på opphaldet varierer med skadeomfang, om du er operert, eventuelle nevrologiske utfall, smerter og eventuelle andre skadar.

Dei fleste vil trenge sjukmelding i minst 6 veker etter eit ryggbrot. Om du har tungt fysisk arbeid bør dette unngåast i 3 månadar.

Kontaktinformasjon

Praktisk informasjon

Apotek

Ved Førde sentralsjukehus finn du Sjukehusapoteka Vest HF si avdeling i Sogn og Fjordane.

​​Apoteket gjev tilbod til alle nyutskrivne og polikliniske pasientar ved Førde Sentralsjukehus, samt alle tilsette og besøkande.  Sjukehusapoteket er altså open for alle.

På veg heim frå sjukehuset kan pasientar få med seg alt dei treng av legemiddel og utstyr for vidare behandling heime. I tillegg har apoteket eit stort og variert utval av reseptfrie legemiddel, hudpleiemiddel, kost- og ernæringsmiddel samt andre apotekvarer.

Apoteket gjer klar legemidla medan du ventar og gjev råd om korleis du skal bruke dei på rett måte.

Apoteket forsyner dei fleste avdelingane i Helse Førde med legemiddel, apotekvarer og farmasøytiske tenester og gjev farmasøytisk rådgjeving til mange kommunar i Sogn og Fjordane.

Bank

​Du finn banktenester i 1. etasje.

Sparebanken Sogn og Fjordane har terminal for kontantuttak og terminal for å nytte nettbank.

Blomar

​Du finn eige utsal av blomar. Det er Astri Blomster som sel blomar til pasientar og pårørande, og elles til besøkjande ved sjukehuset.

NB:
Det er ikkje høve til å ta med potteplantar, avskorne blomar og tørka blomar i postoperative overvakingseiningar, intensivavdelingar og fødestover.

Eigendel på sjukehus og poliklinikk

​For å få behandling ved sjukehus eller poliklinikk må du i utgangspunktet vere tilvist frå lege, kiropraktor eller manuell teapeut. Har du trong for legehjelp skal du ringe fastlegen din eller den kommunale legevakta.

Les meir om eigendelar på helsenorge.no

Foto og film

Mange pasientar og pårørande ønskjer å ta bilete eller video som eit minne frå tida på sjukehuset. Då kan det vere lurt å hugse nokre reglar.

​Det er sjølvsagt heilt greitt så lenge det er pasientane og/eller pårørande og vener som er på bileta.

Det er likevel ikkje lov å ta bilete av medpasientar eller tilsette. Vi har hatt tilfeller der bilete av medpasientar/tilsette er blitt publisert i digitale media utan deira godkjenning.

Vi håper alle viser respekt for personvernet til alle dei møter under besøket på sjukehuset og avgrensar fotografering til å gjelde eigen familie og vener.

Kiosk

​Ved Nordfjord sjukehus og Førde sentralsjukehus finn du kiosk der du kan kjøpe aviser og andre kioskvarer.

Ved Førde sentralsjukehus kan du også levere kupongar til Norsk Tipping sine spel.

Mattilbod i Helse Førde

​Alle dei tre sjukehusa i Helse Førde har kantiner som tilsette, pasientar og pårørande kan nytte. 

​Kantinene på Lærdal sjukehus og Nordfjord sjukehus finn du i underetasjen.

Hovudkantina ved Førde sentralsjukehus ligg i 2. etasje. I Førde finn du også ein pasientkafe i 1. etasje innanfor resepsjonen. Denne har opningstid fram til klokka 19.00 frå måndag til fredag. I denne kafèen kan du no også kjøpe varm mat.

Kantina ved Indre Sogn psykiatrisenter er open alle dagar frå klokka 10.00-13.30.

Kantina på Tronvik er open for tilsette og beburar.

Mobiltelefon

​Du kan nytte mobiltelefon ved sjukehusa. Vi oppfordrar likevel alle til å bruke mobilvett og ta omsyn til medpasientar.

Det er viktig å sette telefonen på stille om natta, og på stilleringing eller vibrering om dagen. Av omsyn til dei andre pasientane er det best å gå ut av rommet dersom du må ta ein lengre samtale.

Vi ber om at du inne på pasientrommet ikkje snakkar eller har lyd på mobilen i tidsrommet etter klokka 21.30 til klokka 08.00 neste dag.

Det er gratis trådlaust nettverk for pasientar, pårørande og besøkande på sjukehusa. Dette kan du kople deg til frå din smarttelefon.

Parkering ved Førde sentralsjukehus

Førde sentralsjukehus har sett av hundre parkeringsplassar berre for pasientar og pårørande. Bommen ved pasientparkeringa opnar seg automatisk. Er alle desse plassane opptekne, er det fleire parkeringsområde rundt Førde sentralsjukehus. Ledige plassar på desse områda kan òg nyttast av besøkande.

BLODGJEVARAR og RØRSLEHEMMA har eigne parkeringsplassar mellom anna framfor hovudinngangen og rundt om på sjukehuset sitt område. Dei som kan parkere her, har eige parkeringsløyve. Utan slikt løyve er parkering rekna som ugyldig.

Ordinær parkering for pasientar og pårørande:
Parkeringsplassen er inn frå Svanehaugvegen. Sjå blått område på kartet:

Kart over parkeringsplassar ved Førde sentralsjukehus 

Pasienthotell

​I 6. etasje har Førde sentralsjukehus eige pasienthotell.

Pasienthotellet har 22 senger. Dei er fordelt på seks enkle rom og åtte doble rom. Alle romma er tilpassa rullestolbrukarar.

Prest og samtaleteneste

​Treng du nokon å snakke med? Sjukehuspresten er til for deg anten du er pasient eller pårørande. I møte med denne omsorgstenesta kan du finne ein «fristad» og ein plass å samle tankane. I samtale med sjukehuspresten er det tid og rom for både stort og smått.

Du treng ikkje ha kristen eller religiøs tru for å ta kontakt. Det er ditt liv og dine tankar som har fokus. Det er sjølvsagt og høve til klassiske prestetenester som mellom anna sermoniar og bøn.

Uansett kva du har på hjartet er sjukehuspresten tilgjengeleg for å møte deg, der det passar deg best. Det kan vere på telefon, prestekontoret, pasientrom, i kantina eller kanskje på ein benk ute.

Ta kontakt direkte med Helene Langeland på telefon 908 79 281, eller spør personalet om å tilkalle/avtale tid med prest.

Sjukehuspresten er primært tilgjengeleg i ordinær kontortid, men kan og tilkallast til andre tider.

Kontoret er på plan 2, første dør til høgre for inngangen til kantina.

Trådlaust nett - internett

Slik koblar du deg til gjestenettet vårt:

  1. Koble deg til det trådlause gjestenettet (gjest.ihelse.net)
  2. Ein nettlesar skal opne seg automatisk. (Om påloggingsvindauget ikkje dukkar opp, forsøk å opne nettlesaren manuelt).
  3. Les nøye gjennom vilkåra.
  4. Trykk "Godta" når du har lese og forstått vilkåra.
Innlogginga skjer automatisk på einingar etter første pålogging, så lenge kontoen er aktiv. Det skal berre vere nødvendig å logge seg på éin gong per eining per 31 dagar.
 

Visittider Førde sentralsjukehus

For å avgrense smitte under pandemien kan det vere andre visittider og reglar som gjeld. Sjå Smittestatus virussjukdomar​ for meir informasjon.​​

Akuttmedisin:
Etter avtale på telefon 57 83 90 82.

Barneavdeling:
Visittider sengeposten 5. etg: Kontakt personale på vaktrommet.

Kirurgisk:
Visittider sengepost 12.30-13.30 og 18.30-19.30.

Kreft:
Visittider sengepost: Har ikkje faste visittider. Ta kontakt med vaktrommet.

Kvinneklinikken:
Far eller medmor kan kome når dei ønskjer utanom kviletid klokka 13.00-15.00. Søsken til barnet og andre besøkande kan takast i mot utanfor avdelinga.

Medisinsk:
Visittider medisinsk sengepost 14.30-15.30 og 19.00-19.45. Til eineromma: Etter avtale.

Nevrologisk:
Ikkje fast visitttid. Pårørande og andre er alltid velkomne.

Ortopedisk:
13.30-16.00 og 17.30-19.30.

Sist oppdatert 21.09.2020
Fann du det du leita etter?