Huda og hudkomplikasjonar

Den vanlegaste typen hudproblem rundt stomien er hudirritasjonar forårsaka av lekkasje ved at det kjem tarminnhald eller urin på huda som blir liggande og skape irritasjon og sår. Tynntarmsinnhald er rikt på fordøyingsenzym og er derfor svært hudirriterande.

På same måte kan urin, når han blir liggande på huda over tid, forårsake hudirritasjon. Sår og irritert hud rundt stomien førekjem hyppigast hos ileostomioperert, noko sjeldnare hos urostomioperert og sjeldnast hos dei med kolostomi.

Dette kjem av at ein ikkje er varsam ved byte av stomiplata. Kvar gong ein tar av stomiplata utan å bruke fuktige kompressar eller klistrefjernar vil ein ta med det øvste laget av huda og det oppstår raude og små sår i huda.

Infeksjonar i huda med bakteriar som for eksempel gule stafylokokkar eller sopp, kan ytterlegare forverre ein hudskade. Hudinfeksjonar med bakteriar eller sopp oppstår lettare når huda alt er skadd. Fuktig miljø bidrar til at skaden blir verre.

Hudsjukdommar kan også førekomme i området rundt stomien. Dersom ein for eksempel har psoriasis eller atopisk eksem, vil dette også kunne førekomme under plata.

Granulasjonspolyppar, også kjente som «villkjøtt», kan oppstå som små «knottar» på huda. Desse polyppane består av fortjukk granulasjonsvev som ofte blir danna i overgangen mellom hud og stomislimhinne. Dei er ofte lettblødande, noko som kan føre til lekkasjeproblem og smerter.

Kjent som folliculitt og oppstår når hårsekkane blir skadde. Dette kan resultere i raude, punktvise skadar, som kan vere få eller mange. I nokre tilfelle kan det også oppstå væskefylte blærer eller gule, pussfylte blærer. Folliculitt kan vere følgt av kløe og smerter.

Slik eksem oppstår når huda kjem i kontakt med allergiframkallande stoff som plast, gummi, hudpleiemiddel, parfyme, deodorantar eller klistremateriale.

Tilstanden er kjenneteikna av eit avgrensa område med raude, hevelse og små blærer, og kan medføre sår og blødingar. Symptom inkluderer smerte, brenning, svie og kløe. Det er viktig å merke seg at dersom ein først utviklar ein allergi, vil ein alltid ha denne allergien.

Ver merksam på at stomien endrar seg i størrelse dei første 6–8 vekene etter operasjonen. Dei første månadene etter operasjonen er det viktig å måle størrelsen på stomien med jamne mellomrom og tilpasse holet deretter.

Det er viktig at holet i stomiplata ikkje er for stort eller for lite i forhold til stomien. Hòla til ein kolostomi ein skal klippe 1–2 mm større enn sjølve stomien. Ved ileostomi og urostomi skal holet i stomiplata slutte tett rundt sjølve stomien.

Er holet for lite, vil stomislimhinna fukte på plata og stomiinnhaldet kan sive inn under plata og forårsake lekkasje og sår hud. Dersom holet blir for stort kjem tarminnhald/urin i kontakt med huda og forårsakar sår hud.

Ikkje ha for dårleg tid når du tar av stomiplata. For røff fjerning av stomibandasjen kan føre til rifter eller skade av huda (strippingsskade). Plata bør alltid bli fjerna så skånsamt som mogleg. Dette for å bevare heil hud. Bruk gjerne klebefjernerspray/klebefjernerserviett mellom hud og plate. La klebefjerneren verke nokre sekund slik at plata slepp taket. Vask deretter med godt fukta kompressar. Ikkje gni.

Hår under stomiplata kan gjere at plata ikkje festar seg ordentleg. Det kan også gi irritasjon i hårsekkene når ein fjernar plata. Barber med hårretninga jamleg for å unngå at det utviklar seg sår og infeksjonar. Bruk éingangshøvel og varmt vatn. Unngå bruk av hårfjerningsmiddel eller barberkrem, da dei kan forårsake hudirritasjon. Smør gjerne huda med ei lita mengde barrierekrem etter barbering.

Tørr hud kan medføre sprekkar og sår og kan føre til at plata ikkje festar seg ordentleg. Har huda blitt tørr, kan ein smørje på barrierekrem.

• Smør berre ei lita mengde utover huda.
• La den tørken i 5–10 minutt slik at kremen får trekke godt inn i huda.
• Tørk av all overflødig krem.
• Obs! For mykje krem i stomiområdet vil svekke klistreevna på plata. 

Hyppige skift kan vere ei påkjenning for huda og føre til sårheit. For sjeldne skift kan også føre til skade og irritert hud fordi tarminnhald/urin blir liggande i kontakt med huda over tid. Skift plata på to-delt utstyr kvar andre eller tredje dag. Lukka stomipose må ein skifte 1–3 gonger i døgnet. Tømbar stomipose og urostomipose må ein skifte vanlegvis éin gong dagleg. Éin-delt utstyr skal ein skifte minimum éin gong per dag.

Dette er vanlegvis forårsaka av hudfoldar, valkar eller andre ujamnskapar i området rundt stomien. Stomiplata klarer ikkje å følge fasongen til magen og får problem med å feste seg til huda. Det vil da kunne komme tarminnhald og urin under plata.

Det er ulike måtar å fylle ut ujamnskapar på, for eksempel tetningsprodukt som stomipasta eller tetningsringar. Av og til kan det vere nødvendig å skifte til nytt stomiutstyr. Det er viktig å finne årsaka til kvifor det oppstår lekkasje. Dersom du er i tvil, ta kontakt med stomi- og kontinenssjukepleiar.

Stomien kan vere så låg at han er på nivå med huda eller lågare. Tarminnhald/urin vil da komme i kontakt med huda rundt stomien som igjen kan føre til lekkasje. Løysinga er ofte å bruke konvekst eller flat endelt stomibandasje. Her anbefaler vi alltid at stomi- og kontinenssjukepleiar blir kontakta.

Både laus og for hard avføring kan føre til lekkasjar. Ved laus avføring er det auka risiko for at innhaldet klarer å komme inn under plata og lekkasje oppstår.

Avføringa kan bli så hard at ho ikkje fell ned i posen. Dette kan føre til at avføringa blir pressa inn under plata.

Dersom det oppstår undertrykk i stomiposen, kan det bli vakuum og posen kleber seg saman (pancaking). Ved vakuum i stomiposen samlar tarminnhaldet seg rundt stomien og fell ikkje ned i posen. Da kan posen bli forskyvd av tarminnhald som pressar på og lekkasje kan oppstå.

Vakuum i stomiposen kan ein førebygge ved å prøve å få til mykt tarminnhald via kosten og/eller legemiddel.

Tarminnhaldet kan ein mekanisk skyve nedover i posen frå utsida. Elles kan ein få hjelpemiddel som smørjande deodorant som ein «smør» innsida av posen med, slik at avføringa lettare glir ned. Alternativt kan ein legge ein bit av ein kompress eller litt toalettpapir i posen, eller ein kan tette filteret delvis på stomiposen med ein klistrelapp.

Ved stomibrokk vil utbuling på magen gjere det vanskeleg å få utstyret til å feste seg. Stomien kan også forandre seg i fasong og ligge meir i hudnivå (speileggsstomi). Her anbefaler vi alltid at stomi- og kontinenssjukepleiar blir kontakta for å finne løysing på lekkasjeutfordringa.